PARALEL,MERİDYEN ,YERELSAAT,ORTAK SAAT (ULUSAL SAAT):ZAMAN HESAPLAMALARI

PARALEL VE MERİDYENLER


Nasıl ki şehirdeki bir evi bulabilmek için mahalle, cadde, sokak ve ev numarası gibi
unsurlara ihtiyaç varsa Yerküre üzerindeki herhangi bir yeri bulabilmek için de hayalî
çizgilere (koordinat sistemine) ihtiyaç vardır. Bu nedenle Yerküre’yi enine ve boyuna
kesen paralel ve meridyenler tespit edilmiştir.

Yukarıda haritada görüldüğü gibi her ülkenin yeri paralel ve meridyen derecelerine göre rahatlıkla bulunabilir.Paralel ve meridyenler dünya üzerindeki adres bilgileri gibidir.
1. PARALELLER
Kutuplara eşit uzaklıktaki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen hayali çembere Ekvator denir. En geniş paralel dairesi olan Ekvator yerküreyi Kuzey Yarımküre ve Güney Yarımküre olmak üzere iki eşit yarımküreye böler. Ekvator’a paralel olarak çizilen hayali çemberlere paralel denir.

Dünya üzerindeki bir noktanın Ekvator’a olan uzaklığının açı cinsinden değerine enlem denir. Enlem herhangi bir noktadan yerin merkezine çekilecek dikey bir çizgiyle Ekvator düzlemi arasındaki açıdır. Enlem, derece, dakika ve saniye olarak ifade edilir. Ankara yaklaşık 39° 56’ kuzey enlemi üzerinde bulunur.

Paralellerin Özellikleri:
1.En büyük paralel dairesi olan Ekvator, başlangıç paralelidir.

2.Ekvatorun kuzeyindeki 90, güneyinde 90 olmak üzere 180 paralel vardır.

3.Dünya’nın şeklinden dolayı, Ekvator’dan kutuplara doğru gittikçe paralellerin
boyları kısalır ( Ekvator 40 076 km, 15° paraleli 38 000 km, 30° paraleli, 34 700 km, 45° paraleli, 28 450 km, 60° paraleli 20 000 km, 75° paraleli 10 400 km’dir.
Kutup noktalarının boyutu sıfırdır.).

4.Paralellerin numaraları Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe büyür.

5.Paraleller 180° lik meridyen yayının 1° lik arayla eşit parçalara bölünmesi sonucunda çizilir. Daha ayrıntılı yer belirtmek için her derece 60’ ya her dakika 60”
ye bölünür.

6.Paraleller D-B doğrultusunda uzanırlar ve birbirlerini kesmezler.

7.90° paralelleri nokta halindedir.

8.Ekvator’la dönenceler arasında kalan paralellere alçak enlemler; dönenceler ile kutup daireleri arasında kalan enlemlere orta enlemler, kutup daireleri ile kutup noktaları arasında kalan enlemlere ise yüksek enlemler adı verilir.

9.Bazı paraleller özel isimler alırlar.

• 0° paraleli Ekvator
• 23° 27’ kuzey paraleli Yengeç Dönencesi
• 23° 27’ güney paraleli Oğlak Dönencesi
• 66° 33’ kuzey paraleli Kuzey Kutup Dairesi
• 66° 33’ güney paraleli Güney Kutup Dairesi
• 90° kuzey paraleli Kuzey Kutup Noktası
• 90° güney Paraleli Güney Kutup Noktası


Dönenceler: Ekvator’un 23027’ kuzey ve güneyinde bulunan paralel dairelerine dönenceler denir. Yer ekseninin eğik olmasından dolayı, yıl içerisinde Güneş ışınlarının 90°’lik açıyla düştüğü yerler değişir.Dönenceler, Güneş ışınlarının 90°’lik açıyla düştüğü yerlerin sınırını oluşturur. Güneş ışınları sadece iki dönence arasında kalan yerlere yılda iki defa 90°’lik açıyla düşer. Bunun dışında kalan yerlere hiçbir zaman 90°’lik dik açıyla düşmez.

Kutup Daireleri: Ekvatorun 66°33’ kuzey ve güneyinde bulunan paralel dairelerine
Kutup Daireleri denir. Yer ekseninin eğik olmasından dolayı yazın 24 saati aşkın bir süre Güneş ufukta kalır ve batmaz; kışın da 24 saati aşkın bir süre Güneş doğmaz.
Bu durum sadece kutup daireleriyle kutup noktaları arasında kalan yerlerde gerçekleşir. Kutup Daireleri, gece veya gündüz sürelerinin 24 saati aştığı yerlerin sınırlarını oluşturur.

10.Komşu iki paralel arasındaki mesafe her yerde eşit olarak kabul edilir ve yaklaşık olarak 111 km’dir.

Bundan yararlanarak aynı boylam üzerinde yer alan iki nokta arasındaki mesafe kolayca hesaplanabilir.
Bunun için:
•İki merkez arasındaki paralel farkı bulunur. Aynı yarım küredeyseler büyük değerden küçüğü çıkarılır. Farklı yarım küredeyseler iki değer toplanır.

•Bulunan fark sabit 111 sayısıyla çarpılır. Böylece aralarındaki uzaklık km cinsinden bulunmuş olur.

Örnek: 39° kuzey paralelinde bulunan Ankara’dan kalkan bir
uçak aynı meridyen üzerinde 8658 km güneye gitmiştir. Ulaştığı enlemin derecesi
kaçtır?
8658 : 111 = 78

Ankara’dan 78 paralel güneye gidersek 78-39 = 39° güney paraleli olur. (Bugüne
kadar çıkmış tek soru tipi)

Enlemin etkileri

·İklimi
·Güneş ışınlarının geliş açısını
·Gölge boyunu
·Sıcaklık dağılışını
·Buharlaşmayı
·Yağış çeşidini ve rejimini
·Akarsu rejimini
·Toprak çeşidini
·Tarım ürünlerinin çeşitliliğini
·Kalıcı kar sınırının yüksekliğini
·Dünyanın dönüş hızını
·Deniz suyunun tuzluluk ve sıcaklığını
·Gece ile gündüz arasındakizaman farkını
·Yerleşme ve tarım faaliyetlerinin üst sınırın
·Yerleşme biçimini
·Nüfus dağılışını
·Sanayi faaliyetlerini
·Bitki örtüsünün çeşitliliğini,

K-G yönünde geniş alan kaplayan ülkelerde iklim çeşitliliği fazla olduğundan bitki ve
tarım ürünlerinin çeşitliliği de artar. Özellikle iklim ve bitki çeşitliliği Ekvatoral ve Kutup
kuşağı arasındaki geçiş özelliği taşıyan Orta kuşakta artmaktadır. Ülkenin D-B
doğrultusunda geniş alan kaplaması iklim çeşitliliğine neden olmadığı için bitki ve
tarım ürünleri çeşitliliğine neden olmaz.

KYK’de görülen iklim ve bitki türlerinin benzeri GYK’de görüldüğü için iki yarımkürede
uzanan alanlardan sadece birisi alınır.

2. MERİDYEN - BOYLAM
Bir kutuptan diğerine ulaşan ve paralelleri dik açıyla kesen hayali çizgilere meridyen denir.

Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın, başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden değerine boylam denir. Boylam herhangi bir noktadan yerin merkezine çekilecek dikey bir çizgiyle başlangıç meridyeni arasındaki açıdır.
Derece (°), dakika (’) ve saniye (”) olarak ifade edilir.Bir yerin boylam derecesi verilirken
Başlangıç meridyenine göre doğuda veya batı’da olduğu belirtilmelidir.

Örneğin Ankara, 32°53’doğu boylamındadır. Boylam da pratikte meridyenle aynı anlamda kullanılır.

Meridyenlerin Özellikleri:
1.Başlangıç meridyeni, İngiltere’de Londra yakınlarındaki Greenwich kasabasındaki aynı adla anılan gözlem evinden geçen meridyen yayı olarak kabul edilir.

2.Meridyenler K-G yönünde uzanırlar.

3.Greenwich’in doğusunda 180, batısında da 180 olmak üzere toplam 360 tane meridyen yayı vardır.Doğusundakilere doğu meridyenleri, batısındakilere batı meridyenleri denir.

4.Meridyenlerin boyları (20 004.5 km) birbirine eşittir.

5.İki meridyen arasındaki mesafe Ekvator üzerinde 111 km’dir. Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe bu mesafe azalır ve bütün meridyenler kutup noktalarında birleşirler. (0° 111 km,10° 109 km, 20° 104 km, 30° 96 km, 40° 85 km, 50° 71 km, 60° 55 km, 70° 38 km, 80° 19 km, 90° 0 km)

6.Ekvator bir daire olduğu için iç açılar toplamı 360° dir. Her dereceden bir meridyen yayı geçmektedir.

7.Meridyenlerin dereceleri başlangıç meridyeninden doğuya ve batıya doğru gittikçe artar.

8.Her meridyenin bir karşıtı (antimeridyen) vardır. İkisi birlikte bir çember oluştururlar. Bir meridyenin karşıt meridyenini bulmak için verilen meridyen 180’den çıkarılır. Karşıt meridyen daima farklı yarım kürededir.

Örneğin 35° batı meridyenin karşıt meridyeni:
180–35=145° doğu meridyenidir.

Örneğin başlangıç meridyenin (0°) karşıtı, 180° meridyenidir. İstanbul üzerinden
geçen 29° doğu meridyeninin karşıtı 151° batı meridyenidir.

9.Bir meridyen üzerindeki tüm noktaların yerel saati aynıdır.

10.Ardışık iki meridyen arasındaki yerel saat farkı 4 dakikadır.
Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki bir tam dönüşünün 24 saat olmasından dolayı,
komşu iki meridyen yayı arasındaki zaman farkı 4 dakikadır (24x60 = 1440 dak.
1440/360 = 4 dak.) . YEREL SAAT Herhangi bir yerde, Güneş’in en tepede olduğu ana ya da gölge boyunun en kısa olduğu ana öğle vakti denir. Öğle vakti gün ortasıdır ve saat 12.00 olarak kabul edilir. Buna göre ayarlanan saat dilimine yerel saat denir.
Yerel saat farkları, meridyenlerden faydalanılarak hesaplanabilir.
Yerel saat hesaplarını yapabilmek için şunları öğrenmekte fayda vardır:
Aynı meridyen üzerinde bulunan bütün noktaların öğle vakitleri aynı anda olur ve yerel saatleri birbirine eşittir.
Aynı meridyen üzerinde bulunan noktaların yerel saatleri birbirine eşit olmasına rağmen (21 Mart ve 23 Eylül tarihleri hariç) Güneş’in doğma ve batma saatleri farklıdır. Bunun nedeni, Dünya ekseninin 23° 27' eğik olmasıdır.

ORTAK SAAT (ULUSAL SAAT):
Çalışma hayatında, yerel saatlerin hepsini kullanmak mümkün değildir. Ticari ve ekonomik ilişkilerin kolaylaştırılması, haberleşme ve ulaşım hizmetlerinin hızlı ve düzenli bir şekilde yapılabilmesi için, yerel saatten farklı olarak, ortak saat ya da ulusal saat uygulamasına ihtiyaç duyulmuştur. Bu nedenle her ülkenin, kendisine en uygun meridyenin yerel saatini bütün ülke sınırlarında geçerli hale getirmesiyle oluşan saate ortak saat adı verilmektedir.
Doğu - batı doğrultusunda geniş olan ülkeler (A.B.D, Kanada, Çin, vb.) aynı anda birden çok ortak saat kullanırlar. Ancak doğu - batı yönünde dar olan ülkeler (Türkiye, İtalya, Bulgaristan, İspanya, vb.) ise aynı anda tek ortak saat kullanırlar.
Türkiye’de, 1978 yılına kadar, 2. saat diliminde yer alan 30° Doğu meridyeninin yerel saati ortak saat olarak kullanılmıştır. 1978 yılından sonra, güneş ışınlarından daha fazla yararlanarak enerji tasarrufu sağlamak amacıyla, ileri ve geri saat uygulamasına geçilmiştir.
Şöyle ki;
• Yaz döneminde 3. saat dilimine giren 45° Doğu meridyeninin yerel saati esas alınarak ileri saat uygulamasına geçilmiştir.
• Kış döneminde ise 2. saat dilimine giren 30° Doğu meridyeninin yerel saati esas alınarak

SAAT DİLİMLERİ (ULUSLARARASI SAAT)
Bilim ve tekniğin hızla gelişmesiyle ülkeler arası ekonomik ve siyasi ilişkilerin artması, buna bağlı olarak iletişimin hızlı olması uluslararası saatin doğmasına yol açmıştır. Bu sebeple saat dilimleri oluşturulmuştur. Dünya üzerinde 24 saat dilimi vardır.
Saat dilimi hesaplamalarında yaz ayları (temmuz ,ağustos,haziran)ibaresi geçiyor ise Türkiye için 3 doğu saat dilimi(45 doğu Meridyeni)böyle bir ifade geçmiyor ise 2 doğu saat dilimi (30 doğu meridyeni)kullanılır.Her saat dilimi arası 15 meridyen vardır ve dolayısıyla 4X15 :60 dk saat dilimleri arası zaman farkı vardır....




TARİH DEĞİŞTİRME ÇİZGİSİ
Dünya’nın doğu ve batı yarım kürelerinin uç noktaları arasında bir günlük zaman farkı vardır. Bu nedenle, Başlangıç meridyeninin devamı olan 180° meridyeni, tarih değiştirme çizgisi olarak kabul edilmiştir.

• 180° boylamının batısına doğru gidildiğinde, Doğu Yarım Küre’ye geçildiği için, tarih 1 gün ileridir.


• 180° boylamının doğusuna doğru gidildiğinde, Batı Yarım Küre’ye geçildiği için, tarih 1 gün geridir.
ZAMAN PROBLEMLERİ
1. Yerel saat problemleri
Yerel saat problemlerinde şu yol takip edilir:
a. İstenilen merkezlerin her ikisi de Greenwich’in batısında ya da doğusunda ise, boylam numarası büyük olandan küçük olan çıkarılır. İstenilen merkezlerden birisi Greenwich’in doğusunda diğeri batısında ise boylamlar toplanır.
Buna göre;
– Boylam farkı bulunur.
– Bulunan boylam farkı sabit zaman farkı olan 4 ile çarpılarak yerel saat farkı hesaplanır.
b. Dünya batıdan doğuya doğru döner. Bu nedenle, doğuda yerel saat batıya göre daima ileridir. Batıda ise yerel saat doğuya göre daima geridir.
Buna göre;
– Batıdaki bir noktanın yerel saati verilecek, doğudaki bir noktanın yerel saati sorulacak olursa, doğuda yerel saat daima ileri olacağından aradaki yerel saat farkı toplanır.
– Buna karşılık, doğudaki bir noktanın yerel saati verilir, batıdaki bir noktanın yerel saati sorulursa, batı daima geri kalacağından aradaki yerel saat farkı çıkarılır.
2. Güneş Problemleri:
Güneş’in doğma ve batma saati ile ilgili problemlerde şu yol takip edilir:
a. Yerel saat problemlerinde anlatıldığı gibi iki nokta arasındaki yerel saat farkı bulunur.
b. Dünya, batıdan doğuya doğru döndüğü için, doğuda Güneş batıya göre daima erken doğar, batar. Batıda ise Güneş, doğuya göre daima geç doğar, batar.
Buna göre;
– Batıdaki bir noktada Güneş’in doğma saati verilir, doğudaki bir noktada Güneş’in doğma saati sorulursa, doğuda Güneş erken doğacağından aradaki yerel saat farkı çıkarılır.
– Eğer tersi sorulursa, batıda Güneş geç doğacağından aradaki yerel saat farkı toplanır.